Onze 'break' naar Takoradi

Even een break voor ons……..
Op 2 mei vertrokken wij uit het vrijwilligershuis in Waterworks Tamale en wij waren dolblij dat we het Voluntary Africa boek konden sluiten. Zoals eerder gemeld: Als contactpersonen voor Nederlandse en Belgische vrijwilligers, misten wij het contact met de lokale bevolking. Wij zaten constant tussen de ‘ witten’ (met alle respect) in plaats van tussen de ‘zwarten’ en bovendien misten we het echte veldwerk, aangezien we bijna de hele dag op een kantoor zaten. Bovendien hebben wij zowel de organisatie, als de baan en het huis als een grote chaos ervaren, maar goed….die periode is gelukkig afgesloten…..gauw vergeten dus… het werd tijd voor iets anders.

Vanaf juni 2013 zullen wij gaan wonen in Kataraga/Tamale. De nieuwe plek is een oase van rust en ruimte in een groene omgeving (en we zijn dus verlost van de lawaaiierige, betonnen bouwput in Waterworks). Ook de baan wordt veel interessanter: Jeugd en vrouwenontwikkeling in rurale gebieden.

Na 2 nachten doorgebracht te hebben in Ticcs guesthouse in Tamale, vertrokken we op 4 mei naar Takoradi, nadat we werden opgehaald door airport taxidriver Kwaku. De maand mei hadden wij dus de mogelijkheid om ‘on travelling’ te gaan en we wisten zeker dat we deze periode zouden willen doorbrengen in Takoradi.

Het traject Tamale-Accra legden we per vliegtuig af en het traject Accra-Takoradi deden we per bus.

In Takoradi hadden we gedurende schooljaar 2010-2011 les gegeven op de international school, Tessark genaamd en we hadden daar een mooie tijd gehad. Wij hadden dan ook contact opgenomen met Nanaama, de dochter van ‘grandpa’ Eric en ‘grandma’ Theresa. Theresa is de oprichtster van de school, maar Eric en Theresa zijn inmiddels al boven de 70, dus dochter Nanaama is eigenlijk degene die de dagelijkse leiding in handen heeft. Dachten wij nog even dat wij als accomodatie op de Tessark-school zouden slapen, voor Nanaama stond vast dat wij haar gasten zouden zijn in haar eigen huis in Takoradi, zodat we ook haar man Steven (Stephen) en de kinderen beter konden leren kennen. Het 4-jarige zoontje heet Nanayaw en het 2-jarige dochtertje heet Maameefua. (Uitspraak: Meefia). Omstreeks november zal Nanaama bevallen van haar derde kind. Daarnaast zorgen Nanaama en Steven nog voor 2 nichtjes, Naana en Yaayaa genaamd. Geregeld komt ook Nanayaw George op bezoek, die ook wel Konsai wordt genoemd, maar Kojo, de ‘ houseboy’ is er altijd.
Verder is er een kat, lopen er nog een paar honden rond en achter het huis zitten zelfs wilde honden (in kooien gelukkig!!!)

Nanaama haalde ons op en samen reden we naar haar huis. Een zeer mooi huis. Het huis stond in een goede buurt – Anaji - en de juiste lokatie was genaamd: Mountains Zion. Wat een verademing na 3 maanden wonen in de bouwput van Waterworks in Tamale!!! ’s Avonds kwam de man van Nanaama – Steven - en de eerste avond werd al pratend doorgebracht. De kinderen waren bij hun opa en oma van de Tessark school in Chapel Hill en bleven daar slapen. Op zondag zagen wij het kleine grut dus pas. Behalve hun eigen zoon en dochter, zorgen Nanaama en Steven ook voor 2 van de 3 kinderen van de zus van Nanaama (en dit doen ze al zo’n 6 jaar); deze 2 dochtertjes heten Naana en Yaayaa; het kleine broertje Boboo Eric wordt momenteel opgevoed door opa Eric and oma Theresa van de Tessark school. Dit vanwege het feit dat de ouders van deze 3 kinderen in Amerika wonen en tijdelijk (al 6 jaar!!!!) te druk zijn met hun werk en opleiding. Tsja…..

Al snel was het ijs gebroken en werden Ben en Dees door de kleintjes ook ‘grandpa’ and ‘grandma’ genoemd. En kapstertje spelen met grandma bleek een favoriet spelletje te zijn. Grandma Dees liet het zich welgevallen. Maar ook dvd’s kijken, voorlezen en zingen waren aktiviteiten die niet snel verveelden. Ik krijg zelfs wel eens te horen: ‘Grandma, I want to sleep with you’. Verder verkenden we de omgeving, legden alles vast op de gevoelige plaat en al gauw hadden we ons geïnstalleerd.

Je merkt aan alles dat deze mensen behoren tot de hoogopgeleide, welgestelde Ghanezen en dat is ook wel weer even prettig om op een ander niveau te kunnen praten. Dit resulteerde bijvoorbeeld in het verkrijgen van de contactgegevens van verschillende scholen in Accra. Netwerken dus! Je weet tenslotte maar nooit waar je nog terechtkomt. Als het Ghana blijft, is dat oké, maar we zijn niet met Ghana getrouwd en denken in ieder geval ‘ global’.

Nanaama en Steven zijn erg ingesteld op natuurlijke/biologische produkten en de hele eettafel ligt dan ook bezaaid met potjes voor dit en voor dat. Tegen alle kwalen hebben ze wel een middeltje of een tussendoortje en zo kan het voorkomen dat je de ene keer sabbelt op sugarcane, de andere keer op pawpaw of een maïskolf (om maar eens iets te noemen).

In z’n algemeenheid worden wij erg verwend door Nanaama en Steven en genieten dagelijks van heerlijke maaltijden (de éénzijdige voeding van Tamale is deze maand niet aan de orde!)
Echter: er wordt niet samen aan tafel gegeten (dat zou ook onmogelijk zijn, aangezien de eettafel bezaaid ligt met etenswaren, zijnde de voorraad). Ook langs de kant tegen de muur staan gewoon kartonnen dozen met proviand. Je kunt alles zelf pakken. Ben en ik eten op de punt van de tafel van 1 bord (met het andere bord wordt het eten afgedekt cq warm gehouden). Nanaama, Steven en de kinderen eten wanneer het hen uitkomt; vaak liggend op de bank of liggend op de grond voor de tv. Hun manier van leven komt zelfs een beetje Amerikaans over: Er is niet echt sprake van een gezinsleven; het is erg vluchtig.

Hoe het ook zij: Nu (mei 2013) is het Takoradi en dat bevalt prima! Onze meiden in Tamale blijven ons echter altijd en overal ‘flashen’. Zij hebben geen geld om te bellen, maar laten de telefoon 1x over gaan en weten wel dat wij dan terug zullen bellen. En de reden van deze telefoontjes? Just to greet you….and…..when do you come back to Tamale?

Wij hadden het goed gepland om de maand mei richting Takoradi te gaan, omdat de school op 6 mei weer open ging na de vakantie, d.w.z. voor de allerkleinsten van de crèche, de nursery en Kindergarten 1 en 2. De leerlingen van de primary school startten een dagje later. De hoogste klas is nu P4. (2 jaar geleden zaten deze kinderen dus in P2 toen wij vertrokken).

8 mei stond in het teken van socializing en opening van de third term en het weerzien van Ben en Dees. Wij werden koud van het welkom!!!! Een kippenvelmoment……..velen vielen ons in de armen en bleven maar om ons heen dansen en zingen: You are back; oh fine, fine, fine……
Een leidster die mij in het verleden een liedje had geleerd, begon spontaan dát bewuste liedje te zingen: Welcome, welcome, how do you do? Happy to see you; happy to meet you; welcome, welcome, how do you do? Happy to see you my friend……….
Het weerzien van opa Eric en oma Theresa was tevens grandioos! We werden weer meteen in de watten gelegd met allerhande lekkernijen en voerden een boeiend gesprek met opa. Opa was echter zeer ernstig ziek (geweest) en was ontzettend afgevallen. En de scene was als vanouds: Eén grote gezellige bende waar iedereen altijd onvoorwaardelijk welkom is. Zover het oog reikt zie je kindertjes……overal liggen zij te slapen…. De housemaids zijn de manusjes van alles. Opa zit in het midden van de kamer en laat alles over zich heenkomen.
Je snapt niet dat de man niet tureluurs wordt van het kabaal….huilende kinderen, hollende kinderen, de televisie staat aan, iemand anders speelt tussendoor op het orgel, alle ruimtes staan bezaaid met spullen, iedereen loopt in en uit en oma Theresa zit op haar centrale plek midden in de gang en praat met jan en alleman. Zij is veel en vaak ‘on travelling’ vanwege haar ‘church activities’.

Eén van de leerkrachten stelden voor om met ons een ‘rondje school’ te doen, om iedereen weer te begroeten na 2 jaar afwezigheid. Al snel vroegen de leerkrachten ons weer het hemd van het lijf en binnen een mum van tijd zaten we weer heerlijk te bomen over de cultuurverschillen. Een mannelijke leerkracht die zijn zinnen heeft gezet op trouwen met een ‘white lady’, (welke Ghanees wil dat niet?) hielpen we snel uit die droom……..You have to wash, to clean, to cook yourself my dear…hahaha!!!!

We zaten dus volop te genieten, toen Ben zich plotseling onwel voelde…..overgeven, diarree enz. Zou het malaria kunnen zijn? De hele school was bezorgd om mister Ben die vanaf 10.00 uur ’s morgens meer op het toilet te vinden was dan in een klaslokaal. We keken het nog een tijdje aan, maar besloten om ’s middags toch te laten prikken op malaria. Driver Frank (Kwesi) kreeg de opdracht om ons weg te brengen met de auto van oma en opa. En Ben bleef maar overgeven…..autoportier open…..en verder maar weer. We togen naar Citilab (de plek waar we altijd in het verleden lieten checken op malaria). Wij wisten echter dat het lab was verhuisd, maar de nieuwe lokatie was ons onbekend. Met behulp van de Ghanese telefoonnummers (die nog steeds in onze telefoons zitten) en met behulp van een onbekende aardige vrouw die wel even mee wilde rijden om ons de weg te wijzen, arriveerden we bij Citilab, waar we hartelijk welkom werden geheten. Wij herkenden de medewerkers nog en zij herkenden ons nog. Erg leuk! Maar goed, Ben liet prikken en had inderdaad malaria. Een treatment werd gekocht in de pharmacy en eerder dan de bedoeling was gingen we terug naar huis. Onderweg moesten we stoppen, omdat Ben weer moest overgeven. Jammer dat de eerste dag op Tessark - die zo leuk begon - minder leuk eindigde.

Op 7 mei zouden we dan echt gaan starten met lesgeven, aangezien dan alle kinderen weer aanwezig waren, maar……Ben voelde zich echt te ziek en daarom besloten Kojo (de houseboy) en Dees om bij Ben te blijven. Ook op 8 mei verkeerde Ben in het gezelschap van Dees en Kojo, maar nog steeds was er geen ‘improvement’. Inmiddels was de malariakuur bijna beëindigd, maar het overgeven en de diarree-aanvallen bleven maar komen.
Ook had Ben geen eetlust (en dát terwijl de mensen al het mogelijke voor ons in huis haalden!) Zij vonden het erg dat ‘strong man’ Ben nu zo ziek was.
Het is niet voor te stellen hoe wij door Nanaama en haar man Steven en houseboy Kojo in de watten werden gelegd! We werden er stil van…….Zij begrijpen maar niet hoe wij al die jaren in Tamale hebben kunnen overleven, of om met hun eigen woorden te spreken: ‘ Even for us Ghanians it is impossible to live in the North’. Misschien worden wij gezien als die zwoegers uit het arme Noorden die nu moeten worden verwend! Hahaha….Wij vonden het wel opmerkelijk dat wij helemaal niet ziek waren geweest in die onhygiënische omgeving in Waterworks in Tamale en dat Ben nu wél ziek werd in een schone en luxe omgeving. Voor wat betreft mijzelf (Dees): Ook ik voelde me fitter in Tamale dan in Takoradi. Ik ben vooral moe. Het is heel vreemd. Wij hadden ons enorm verheugd op Takoradi en we genieten er ook van, maar het ziek zijn van Ben gooide even roet in het eten. Zelfs zijn geliefde zee moest nog even op hem wachten.

Nanaama (haar Ghanese naam) oftewel Faustina (haar Engelse naam) en Steven (financieel analist bij de CAL bank) maken lange dagen….…on-Ghanees…..’s morgens in alle vroegte verlaat iedereen het huis, om ’s avonds laat weer terug te keren. Vanwege het werk van Steven moet hij ook wel eens naar Accra of Kumasi en blijft dan een paar dagen weg. Het scheelt natuurlijk wel dat zij thuis werkelijk niets hoeven te doen. Kojo zorgt voor alles: Cleaning, cooking, washing etc. Zoals gezegd: Voor ons is het wel even heerlijk om je weer eens te kunnen begeven onder hoogopgeleide, welgestelde Ghanezen. Op die momenten realiseer je je dat dit soort levens ook nog bestaan. Het is maar goed dat de mensen in Tamale niet om het hoekje kunnen kijken.

Ook aan de kinderen merk je dat het hen aan niets ontbreekt. Begrijpelijk dat wij deze kids scharen onder de noemer ‘verwende blagen’ (gelet op de armoede die we dagelijks in Tamale zien). ’s Avonds heeft ‘grandma’ Dees altijd wel weer iets voor hen in petto: Voorlezen, spelletjes doen, zingen, een moederdagversje leren, dvd’s of foto’s bekijken enz. enz. Toen de foto’s van Tamale op de computer werden getoond, zagen wij duidelijk dat deze ‘luxe paardjes’ schrokken van de beelden in Tamale. Die dagelijkse armoede kennen zij niet. Zij vroegen ‘ grandma’ Dees het hemd van het lijf. Ik merkte duidelijk dat de foto’s van de straatmeiden indruk op hen maakten. Met name het gebrek aan voorzieningen hakte er behoorlijk in. Een foto van een kookpot op houtskool deed hen de opmerking plaatsen: ‘Where is their kitchen?’
En een strijkijzer op houtskool? Je hebt toch gewoon een elektrisch strijkijzer! En ‘grandma, where is their bathroom?’ Ik liet hen weten: ‘ My dears, they don’t have a bathroom’. Maar uh……waar doen zij hun behoeften dan? Tsja…..in the forest (op een poepveldje dus). Toen zij in de gaten kregen dat er ook enkele meiden van ons waren gestorven, deed dit kleine Naana de opmerking maken: ‘Grandma, even if you are poor, you can go to the paradise of Jesus’……Tsja…..dan moet je toch even glimlachen en die zwarte snoet knuffelen, nietwaar?

Na 2 dagen thuis te zijn gebleven van school, overwogen we even om de ‘ family doctor’ te raadplegen, maar gelukkig was dat uiteindelijk niet meer nodig, aangezien Ben zienderogen opknapte en weer helemaal de oude was.

Op 9 mei begonnen we dan uiteindelijk echt op school. Iedere dag vertrekken we om ongeveer 6.30 uur en keren ’s avonds omstreeks 18.30 uur terug; Nanaama neemt ons mee in haar auto en samen met haar kinderen Nanayaw en Maameefua (Meefia) en de 2 van de 3 kinderen van haar zus (die in Amerika woont), Naana en Yaayaa, vertrekken we dan. De rit duurt een half uur en het eerste stuk moeten we over een ‘ bad road’; ‘ hult en bult’, kuilen en gaten in de weg en dan lijkt het wel of we in een ‘ dancing truck’ zitten.

Eénmaal gearriveerd op school druppelen de kinderen binnen. Het is een prachtig gezicht om al die kleintjes in hun schooluniform te zien. Op vrijdag dragen zij een ander uniform, het zogenaamde ‘ Friday uniform’ . Bovendien hebben zij ook nog een derde uniform, dat gedragen wordt bij festiviteiten, ceremonies e.d. Al die zwarte snoetjes zijn natuurlijk om op te vreten. Zij lijken net op zwarte chocolade poppen! Iedere ochtend moeten honderden kinderen zich opstellen in rijen en dan wordt o.a. de ‘National Pledge’ opgezegd en het volkslied gezongen; er wordt gebeden, gezongen, er wordt gedrumd en uiteindelijk marcheren zij allemaal naar hun klaslokalen. Een fantastisch samenzijn! Ook zijn ze ingdeeld in groepen. Iedere groep heeft een kleur: rood, geel, blauw, groen. Daarna volgt er een ‘silence hour’ en om 8.30 uur beginnen de lessen.

Ben geeft les in P3 (Primary three) en P4 (Primary four) en ik (Dees) geef les in KG1 (Kindergarten 1), KG2 (Kindergarten 2), P1 (Primary one) en P2 (Primary two). Ben geeft dus les aan onze oud-leerlingen, die 2 jaar geleden in P1 en P2 zaten.

Er zijn nog slechts 3 leerkrachten aanwezig die wij kennen van 2 jaar geleden, zijnde de Franse leerkracht Georges, die door iedereen ‘monsieur’ wordt genoemd en verder de teachers Aboitie en Josephine.
Teacher Samuel (Sammy) heeft gekozen voor een staatsschool, omdat dit meer ‘relaxed’ is dan een privéschool. Hij kan op die manier meer tijd besteden aan zijn opleiding. Het weerzien met mijn collega Frans was zeer uitbundig en vooral erg komisch. Hij liet weten: ‘I want to marry you, but that is not possible, because you are too old!’……hahaha!!!!

Wij werden voorgesteld aan een hele serie nieuwe leerkrachten. In KG1 zijn werkzaam: Gladys, Ebeneza en Dorothy; in KG2 werken Forstina, Theodora, Bernard, Thomas en Cecilia; voor P1 zijn Chris en Josephine aktief; voor P2 Philippe and Amano ; in P3 is Jumic te vinden, alsmede een leerkracht uit Gambia, die voor het gemak gewoon ‘ Gambia boy’ wordt genoemd en in P4 is teacher Aboitie aktief. Daarnaast zijn er nog enkele ‘ subject teachers’ aanwezig, zoals ‘ monsieur’ voor de Franse les; een leerkracht voor de computerles en een leerkracht die het vak Fanti geeft (de lokale taal). In deze opsomming ontbreken nog de vele namen van alle teachers van nursery 1,2,3 en van de crèches. De school heeft meer dan 500 leerlingen en zelfs wordt er al gesproken van 600 ‘pupils’.

Hierbij een beeld van wat we zoal doen op school: Ben geeft feedback aan de teacher drama. Er wordt namelijk een toneelstuk ingestudeerd en deze ‘ performance’ moet getoetst worden aan de eisen die de ‘ play competition’ stelt. Op 20 mei zullen namelijk verschillende scholen meedoen aan een voordracht/presentatie. Onze Tessark school is als derde school aan de beurt en levert de jongste leerlingen. Echter: Op een gegeven moment werd duidelijk dat de datum van 20 mei niet gehaald zou worden, maar……’don’t worry, then we postpone it’. Zo gemakkelijk wordt de ‘play competition’ van Tessark en alle andere scholen dus uitgesteld. Verder geeft Ben maatschappijleer, werkt met fototaal, vertelt over Nederland, discussiert met de kinderen en beantwoordt al hun vragen.

Dees wordt geacht om Franse les te geven, maar de opdracht is in feite open. Natuurlijk wordt er dagelijks Frans onderwezen, maar er is ook ruimte voor liedjes, versjes, gedichtjes enz. Het kan dan ook voorkomen dat er de ene keer een Frans liedje wordt geleerd en de andere keer een Engels liedje dat ingepast kan worden in de les ‘Religious and moral education’ of in de les ‘Creative Arts’. Bij de kleintjes kan ik verder bijvoorbeeld gebruik maken van ‘ picture teaching’. Ook besteed ik aandacht aan de cultuurverschillen tussen Nederland en Ghana. (Leuke vraag van een leerling: ‘How many servants do you have in your house in the Netherlands?......hahaha!!!)
Als mijn Ghanese collega’s in mijn klas zijn, dan doe ik tegelijkertijd aan ‘ teaching the teachers’ en op zulke momenten krijg je de meest interessante gespreksonderwerpen! Ook werk ik met ‘ mindmaps’, woordvelden enz. enz. De kinderen van KG1 en KG2 zijn daarin veel fantasie-rijker dan de leerlingen uit P1 en P2.

Eigenlijk kan ik alles inzetten ‘ to explore their minds’ (en dat geldt voor zowel leerlingen als leerkrachten). Het belangrijkste is dat zij los komen van de’memory power’, het eindeloos opdreunen en herhalen, het papegaaiengedrag….We proberen om de kinderen in groepjes te laten werken, te laten brainstormen, hun mening te leren geven, hun gedachten te formuleren, hun gevoelens te uiten en niet steeds te laten denken in termen van goed of fout. Learning by doing is daarbij het sleutelwoord. Een boeiende uitdaging! Daarnaast help ik de teachers met hun vele correctiewerk. De betekenis van les yeux (eyes), deed een kleintje het als volgt opschrijven: les yeux means ice.

We zijn in Ghana en dat betekent nog steeds dat men veel waarde hecht aan ceremonie/show e.d. Het is dan ook heel gewoon dat jij als ‘witte’ uit de klas wordt gehaald en dat je gevraagd wordt om te komen poseren voor een foto, die gemaakt wordt voor een jarig kind.

Omstreeks 12.00 uur wordt er gegeten en worden de 2 witten in de huiskamer neergezet. We moeten plaats nemen op een bankstel en de ‘ housemaids’ van de school zetten een tafeltje voor ons neer met daarop ons eten. Iedere dag weer smaakt het heerlijk! Ben en ik worden enorm verwend. Ook tussen de bedrijven door krijgt het personeel de opdracht om bijvoorbeeld extra water of een versnapering te komen brengen.

Omstreeks 14.00- 14.30 uur stoppen de lessen en is het wachten op de eerste schoolbus; na een tijdje arriveert de tweede schoolbus. Sommige kinderen moeten wachten totdat hun ouders hen komen ophalen en wachten dus zeker tot 16.00 uur, 17.00 uur, 18.00 uur of zelfs 19.00 uur. Er is altijd een leerkracht aanwezig totdat het laatste kind is vertrokken. Wachten maakt onderdeel uit van het dagelijks leven en iedereen vindt het normaal om uren te wachten. In de wachttijd organiseren wij allerlei aktiviteiten voor de kinderen (na-schools programma), of we doen ons eigen werk op de computer, of we gaan naar de stad of naar de zee, of naar de haven of naar een ‘spot’, of kleine Naana weet me over te halen voor een wandelingetje. Dan laat ze me weten: ‘ Grandma, let’s go for a walk, I like to do some exercise’……

Steven is bezig om een extra schoolbusje te realiseren en deze wil hij uit Nederland laten komen. (Mercedes Benz Sprinter). Hij vroeg ons dan ook om dit voor hem uit te zoeken en aldus geschiedde.

Ook heeft Steven het plan om met zijn zoontje naar Londen te gaan in combinatie met 3 dagen Nederland.
Aan ons het verzoek om enkele ‘ highlights’ van Nederland op papier te zetten. (Een soort van top 10 dus als het gaat om de mooiste attracties voor buitenlandse toeristen). Ook aan dit verzoek konden we voldoen.

Verder had hij het idee om een uitwisselingsprogramma te organiseren tussen de Tessark school in Ghana en een school in Nederland. Voor dit plan hielpen wij hem tevens op weg.

Voor Nanaama zijn we bezig om school-aktiviteiten voor te bereiden. Te denken valt hierbij aan: ‘Play competition’; excursion; graduation’ enz. Alles op het gebied van ‘ performance’, ‘ drama’, ‘ recitals’ e.d. is welkom!

En natuurlijk moesten we ook naar de nieuwe Tessark school in aanbouw gaan kijken. Steven liet weten dat er 1 verdieping naar mister Ben and madam Desirée zou worden genoemd. Ja, ja,………we love Ghana!

En toen gingen we met het hele gezin van Nanaama naar zee……althans dat was de afspraak, maar…..we zijn in Ghana en de plannen veranderen erg snel. Wij zouden naar een beachresort gaan, Casablanca genaamd, the white house. De hele week had het gezin laten weten: ‘Saturday we will go to the beach’, echter….op die bewuste dag was vader Steven ‘too tired’. Hij liet weten dat hij en dochtertje Meefia erg ‘sleepy’ waren. Zij bleven dus al thuis. Samen met Nanaama, haar zoon Nanayaw en haar nichtjes Naana en Yaayaa en ‘a friend of the family’, een jongen, Nanayaw George genaamd - die af en toe in de weekenden in het huis van Nanaama en Steven is, - togen we naar de zee. Overigens: Deze jongen wordt ook wel Konsai genoemd (of zoiets dergelijks) en dit zou betekenen dat hij erg lastig kan zijn. Niet alleen is hij lastig, bovendien is hij dik. Nichtje Naana is echter ook een dikkerdje. De andere kinderen noemen hen ‘Obolo’. Dit blijkt ‘ dikzak’ te betekenen.

Toen we bij de zee arriveerden (het was inmiddels 15.30 uur), bleek het een vertrouwde plek voor ons te zijn. (The last hour). Toen we twee jaar geleden in Takoradi woonden, kwamen we daar geregeld op zondagmiddag (net zoals bij de haven of de golfclub).
Moeder Nanaama had besloten dat ze ‘some rest’nodig had en trok zich terug. Wij werden geacht om 4 kinderen in de gaten te houden. Wetende dat geen enkel kind in Ghana kan zwemmen werden wij opgezadeld met een grote verantwoordelijkheid. Uiteraard waren de kinderen opgetogen en uitgelaten en wilden meteen de zee inrennen. Het kostte veel overredingskracht om hen een beetje in toom te houden. Uiteindelijk lukte het om de zwemaktiviteiten te beperken tot pootje baden en spelen met zand en water.

Op de terugweg werden er nog verschillende stops gemaakt: Eerst moesten we de ouders van Nanaama gaan begroeten, omdat zij waren teruggekeerd uit Accra. Dus togen we met het hele spul naar de Tessark school waar opa Eric en oma Theresa wonen, ‘just to greet’…..Daarna werd er nog een stop gemaakt bij een ‘ African shop’ en bij een restaurant, dat tevens dienst deed als fitnessruimte. Overal werden de witten geshowd.

Ook moederdag en de verjaardag van Nanaama werden gevierd in mei.

Het onderstaande moederdag-versje werd door de kinderen opgezegd:
Mothers Day
When mother says: Do this or that
Don’t say: What for? And why?
But let her hear your gentle voice,
say: Mother dear, I will try.

Was Ben weer helemaal opgeknapt van zijn malaria, op 12 mei kreeg ikzelf klachten: Overgeven, diarree en een dag later ook nog hoofdpijn. Na een goede nachtrust voelde ik me alweer beter en hoefde dus niet te laten checken op malaria.

Op 14 mei zagen we onze vriend Wilson terug. We troffen elkaar aan de haven waar we 2 jaar geleden afscheid hadden genomen. We hadden nooit kunnen bedenken dat we elkaar weer zouden terugzien! (Maar dat geldt voor al onze Ghanese vrienden!). Wij maakten hem blij met vele foto’s van 2 jaar geleden.

Teacher Aboitie had me gevraagd om liedjes in te brengen voor de ‘morning parade’, oftewel de ‘Assembly’. Welnu, aan dat verzoek werd maar al te graag door mij voldaan. ’s Morgens om 8.00 uur werd ik geacht om honderden kinderen 5 nieuwe liedjes te leren. Ontzettend leuk!

En toen zagen we dan op 15 mei de nieuwe school Tessark in aanbouw. Een mega project! Het is gelocaliseerd richting Sekondi, in de area Kweikuma. Het is de bedoeling dat deze nieuwbouw in september operationeel is. Dat is echter moeilijk voor te stellen! De huidige lokatie in Chapel Hill blijft echter ook gehandhaafd. Op de oude plek zullen de allerkleinsten blijven; de grotere kinderen zullen gaan verhuizen naar de nieuwe dépendance. We spraken met de aannemer, maakten foto’s en vervolgden onze weg.

Er werd een stop gemaakt bij het Centre of National Culture: Een cultureel centrum waar vele aktiviteiten worden aangeboden. Enkele voorbeelden: sculpture, painting, drawing, fashion design, jewellery, ceramics, weaving (het originele Kente weven). In dit cultureel centrum zal ook de ‘play competition’ worden opgevoerd door verschillende scholen, waar ook onze Tessark school aan mee zal doen. Wij spraken met de teacher drama die ook vaak te vinden is bij ons op school om de leerlingen te helpen bij de voorbereiding van het toneelstuk. Ook spraken we met enkele wevers en met de direkteur van het cultureel centrum. Toen wij hem vertelden dat wij volgende maand weer in Tamale zouden zijn voor onze nieuwe baan, liet hij weten: ‘If you need our help, then please write me a letter’!

Zelfs in ons 6e jaar Ghana hebben we iets gegeten dat we nog nooit eerder hadden geproefd, namelijk: Agushi stew.

Vergissing: Ik was in de veronderstelling dat een leerling aan het slapen was; toen ik hem wakker maakte, bleek het echter een leerkracht te zijn. Op mijn: ‘Oh sorry’, lachte hij me heel vriendelijk toe om vervolgens zijn hoofd weer neer te leggen en verder te snurken. Deze werkhouding went nooit!

Ben is bekend met hoge bloeddruk en heeft hier al jaren medicijnen voor. In de Ghanese setting gelooft men echter vaak heilig in ‘local treatment’. Nanaama liet dan ook plotseling een medicijnman opdraven - notabene op school - die Ben met ‘ natural products’ wel even van zijn ‘high BP’ zou afhelpen. Op zich is er niets mis met ‘local treatment’ of met ‘natural medication’, maar we hebben wel even tactisch uitgelegd dat je niet zomaar kunt stoppen met die Europese medicatie en ook al zou je kiezen voor beiden (Nederlandse en Ghanese medicatie), dan is niet duidelijk of de Europese medicatie wel samen kan gaan met de ‘local treatment’. Wij bedankten hem dan ook vriendelijk voor zijn komst en na onze uitleg van hierboven , liet hij weten: ‘White man, you are right’………hahaha!!!

Na zo’n kleine 2 weken Takoradi besloot Ben om af en toe eens het stuur van de landrover van Nanaama over te nemen. Dit tot groot plezier van de kinderen die dagelijks met ons van en naar school rijden. Ook husband Steven en houseboy Kojo waren ‘ very surprised’ that mister Ben was driving the car.

Nanaama was jarig op 17 mei. Met de leerkrachten werd afgesproken om tijdens de Assembly (parade bij de start van de dag) als verrassing Happy Birthday te laten zingen door de kinderen.
Ben had de opdracht om Nanaama naar de parade te lokken, maar….Nanaama had het in de gaten en haakte op het laatste moment af. Zij was ietwat verlegen en bovendien viert de gemiddelde Ghanees nu eenmaal geen verjaardag zoals wij dat doen. Verjaardagen zijn hier momenten van reflectie. Echter: Door een kleine delegatie kinderen werd nadien toch nog Happy Birthday gezongen in de gang.

Toen opa Eric (de vader van Nanaama) mijn zangmap zag, begonnen zijn ogen te stralen. Hoewel hij erg ziek is, begon hij vele liedjes mee te zingen. Daarop besloten we om hem copieën te geven, die natuurlijk ook altijd weer gebruikt kunnen worden voor lesmateriaal op school.

Over zingen gesproken: Men blijft vragen om nieuwe liedjes, dus ik (Dees) kan vaak zingen en dat doe ik natuurlijk graag. Geregeld krijg ik te horen: ‘Your voice is beautiful’…..Een leerkracht van KG1 had een komisch voorstel: ‘I will be your producer and then you sing’…..hahaha!!!!

Diezelfde leerkracht noemt mij vaak Abena; mijn Ghanese naam voor een vrouw die op dinsdag is geboren. Het kan dan ook voorkomen dat de kinderen mij soms begroeten met: ‘Good afternoon madam Abena’.

Zoals eerder gemeld maken we hele lange dagen. Wij vertrekken meestal ’s morgens om 6.30 uur en komen ‘s avonds omstreeks 18.00 uur-18.30 uur thuis. We zitten de hele dag tussen zo’n 600 kinderen tussen de 0 en de 10 jaar en als we ’s avonds thuis zijn zorgen de 4 kinderen (2 van Nanaama en Steven en 2 nichtjes) wel voor het nodige volume!!! Deze kinderen zijn erg verwend en als zij hun zin niet krijgen beginnen ze te huilen. In onze beleving is het gewoon krijsen…..De 2 nichtjes zijn - zoals eerder gemeld - de kinderen van de zus van Nanaama die in Amerika woont.

Het oudste dochtertje Naana (6 jaar) is heel sociaal, deelt alles met andere kinderen en liet me weten: ‘Grandma, if you go back to Tamale, then I give you plenty toffees for the poor children in the North’. Haar zusje Yaayaa (5 jaar), alsmede het zoontje van Nanaama en Steven, Nanayaw van 4 jaar en het dochtertje, Meefia van 2 jaar, kunnen een voorbeeld nemen aan dikkerdje Naana. Met alle kinderen hebben we een goede band, maar Naana en Dees zijn erg close en absoluut elkaars favorieten! Kleine Naana neemt me vaak in vertrouwen en liet me weten dat ze bang was voor haar tante Nanaama……: ‘Grandma, I fear auntie’ zei het kleintje tegen mij of….’ ‘Grandma I miss my parents’ (die in Amerika zijn)……

De kleine meid vindt het vreselijk dat wij terugkeren naar Tamale en had een creatieve oplossing bedacht: ‘Please grandma stay with me in Takoradi and grandpa (Ben) can go to Tamale’…..want….’grandma, you are serious, but grandpa is always making jokes’….Iedere keer als ze me iets toevertrouwt laat ze me weten: ’Grandma, please don’t tell anybody; it’s our secret’. Om haar al een beetje voor te bereiden op het naderende afscheid, praatte ik op haar in en op die manier deelden we veel met elkaar. Na afloop voelde ik 2 dikke armpjes om me heen en werd er in mijn oor gefluisterd: ‘Grandma, good friends stay for ever good friends’……Houd het dan maar eens droog……Plotseling hoorde ik: ‘Grandma why do you cry?’ Mijn antwoord luidde: ‘Because you make me so happy’…….

In het weekend van 18/19 mei was er eindelijk tijd om eens naar de zee te gaan. Het drukke lesprogramma op school alsmede het feit dat het huis waar we wonen ver verwijderd is van zee, beletten ons - jammer genoeg - om dagelijks naar die grote plas water te gaan, maar goed…….zaterdagavond 18 mei was het dan zover…..op naar 2 lokaties, te weten: De Golfclub en Africa beach. Overdag was er geen tijd geweest, vanwege allerlei aktiviteiten, maar ’s avonds togen we dan toch naar zee. Op de terugweg moesten we natuurlijk weer even naar de ouders van Nanaama ‘just to greet’ (oma was teruggekeerd uit Kumasi)….Richard van de Tessark school vergezelde ons en Nanaama bestuurde de landrover. Zij is echter geen goede chauffeur en we houden geregeld ons hart vast. Ook die avond ging het bijna 2x mis. De eerste keer vlogen we bijna met ons hoofd door de voorruit en de tweede keer botste zij bijna tegen haar voorligger op. Ik (Dees) zag het gebeuren en reageerde als in een reflex.
Blijkbaar reageer je dan in je moedertaal, want ik riep: ‘Pas op!’ Gelukkig schakelde ik nog net op tijd over naar: ‘Look out’, zodat Nanaama op de rem trapte en een aanrijding werd voorkomen.

Eerste Pinksterdag stond in het teken van veel computerwerk en nog eventjes naar de zee met de kinders in combinatie met opa en oma begroeten op Tessark.

Tweede Pinksterdag werd er gewoon lesgegeven op school. Nanaama liet weten: ‘It’s only a holiday for catholic schools’.

Twee jaar geleden hebben wij heel veel spullen van onszelf achtergelaten op de Tessark-school. Het was toch wel even vreemd om dit allemaal weer terug te zien en dan met name de staat waarin de spullen nu verkeerden……..pfff……slecht dus……of zelfs zoek geraakt.

Een bezoekje aan de kapper voor Ben was komisch: Voor de traditional Ghanian haircut betaal je 3 Cedis; voor de European haircut mag je 10 Cedis betalen! Het Europese haar blijkt namelijk meer bewerkelijk te zijn. (Even ter vergelijking: 2 jaar geleden betaalden we 5 Cedis). Takoradi is duurder dan Tamale, maar nog steeds zijn bovengenoemde prijzen natuurlijk spotgoedkoop.

Na een drukke schooldag op 21 mei met ieder uur steeds meer hoofdpijn, besloten Ben en ik om even samen naar zee te gaan….even bijkomen en even geen kleintjes om ons heen…….We namen een ‘shared taxi’ en streken neer bij Vienna Beach, een mooie lokatie. Echter……het was ons niet gegund; de hoofdpijn van mij (Dees) werd steeds erger en daarom besloten we maar om weer naar Citilab te gaan om te laten prikken op malaria. En weer was dit lab verhuisd naar een andere lokatie. Met behulp van het juiste telefoonnummer van Citilab, kon men de taxichauffeur naar de nieuwe plek sturen. En jawel hoor….bingo….ik (Dees) had malaria. Hoe is het toch mogelijk? Zijn we slechts een paar weken in Takoradi en dan hebben we allebei al malaria gehad. Oké, kuurtje kopen dus en pillen slikken……Behalve malaria was 21 mei niet ‘our lucky day’; we kregen pech onderweg met de auto en bij thuiskomst was er lights off (en de generator werkte niet).

Mijn malaria verliep anders dan de malaria van Ben. Bij Ben was sprake van veel overgeven en veel diarree en hij kon 2 dagen niet naar school. Bij mezelf was slechts sprake van hoofdpijn en met enkele pijnstillers kon ik gewoon lesgeven.

Teacher Aboitie had ons gevraagd om tijdens de Assembly (de parade die iedere ochtend wordt opgevoerd) een keer iets te zeggen tegen de kinderen. Aldus geschiedde. Wij vergeleken het Noorden van Ghana met het Zuiden en lieten de kinderen weten dat zij mazzel hadden dat zij in het Zuiden woonden en naar de private school Tessark konden gaan. Dit in tegenstelling tot hun leeftijdsgenootjes in het Noorden, die vaak helemaal niet naar school kunnen gaan. Het merendeel van deze kinderen is nog nooit in Tamale geweest en is niet op de hoogte van de ‘suffering’ in het Noorden. De leerlingen begrepen goed dat zij geluksvogeltjes waren en ik (Dees) liet weten: ‘Education is the key of success and knowledge is power’.

Zoals eerder gemeld blijven de leerkrachten mij (Dees) om liedjes vragen. Gelukkig heb ik een hele grote voorraad bij me, dus aan dat verzoek van de teachers kan ik gemakkelijk voldoen.
Voor mij is er niets mooiers dan zingen met al die zwarte kinders………..ik geniet daar mateloos van! Mijn repertoire raakt nooit uitgeput! (Zelfs liedjes die geschikt zijn voor het marcheren tijdens de ochtendparade zijn in mijn bezit). Het mooie aan zingen is ook dat het mensen verbindt……bij sommigen werd zelfs een gevoelige snaar geraakt. Een juf uit KG1 vond een liedje blijkbaar zo mooi, dat de tranen over haar wangen biggelden (en dat is zeer uitzonderlijk, want de gemiddelde Ghanees toont geen emoties). Echter……de betreffende juf is 8 maanden zwanger, dus wellicht had het daar ook mee te maken. Zij liet me namelijk weten: ‘ When I deliver, I will sing this song’ …..Een andere juf uit KG1 herinnerde zich een aantal van mijn songs uit haar jeugd (jaren 60). De melodie was bekend; de woorden echter was ze vergeten. Zij was dan ook heel blij dat ze nu - via mij - de woorden opnieuw kon verkrijgen. Er zat zelfs een liedje bij dat haar deed herinneren aan de slavernij en zij zong dit vol overgave mee. Dit zijn voor mij waardevolle en zeer kostbare momenten.

De hoogste klassen (P3 en P4 waar Ben lesgeeft) kregen een video te zien, met de titel: Like stars on earth. Een aangrijpend verhaal en na afloop begonnen sommige kinderen te huilen. Huilen is echter on-Ghanees en eigenlijk not done, maar wij en enkele leerkrachten waren blij dat de kinderen emoties durfden te tonen.

Voor ons is het natuurlijk zeer bekend dat er veel wordt geklapt in een Ghanees klaslokaal als er een correct antwoord wordt gegeven.
Nieuw was echter dat er ook een ‘mother clap’ bestaat; waarbij niet alleen de handen, maar ook de voeten worden gebruikt.

Het canen (slaan met de stok) is helaas nog dagelijks aan de orde in de klaslokalen: Soms op de vlakke hand, dan weer tegen de billen, de rug of benen. Een andere veel voorkomende straf is het neerknielen, waarbij de armen in de lucht moeten worden gehouden. Dit lot trof een klein kleutertje, dat volgens de juf had gestolen.

Sommige kleintjes van de crèche of de nursery beginnen echt te huilen als ze ons zien; voor velen zijn wij de eerste ‘ witten’ in hun jonge leventjes. Geregeld horen we dan ook: ‘He/she is afraid of your color’ ……! Sommige leidsters pushen die kleintjes dan toch richting ons op een manier die wij niet kunnen waarderen: Hoe harder de kinderen huilen, hoe harder de leidsters lachen. Telkens weer laten we hen weten: ‘Please, don’t force them’ …………

De kinderen van Kindergarten en Primary zijn niet weg te slaan bij ons en de hele dag horen we onze namen: ‘ Mister Ben, madam Desereen (of zoiets dergelijks).

Een leuke uitspraak van een kind dat mij plotseling staande hield en met een serieuze snuit aan mij vroeg: ‘I have a question’. Toen ik liet weten dat hij me alles mocht vragen, raakte hij me aan en vroeg me hoe ik het toch voor elkaar had gekregen om zo wit te worden!!! Ik vertelde iets in de trant van: Ik ben in Europa geboren, mijn ouders waren wit, dus ben ik ook wit. Jij bent in Afrika geboren en daarom ben jij zwart. Zeer verontwaardigd reageerde hij met: ‘ I am not from Africa; I am from Ghana’!!!!!!

Een Frans versje over een sinasappel……degene die dit goed kon voordragen, kon een sinasappel winnen. Een leerling uit P1 (die op de bewuste dag geen stem had), liet me weten: ‘ I have lost my voice, but I will try’…..Mijn reactie: ‘You are a brave girl, you can whisper it in my ear’…….

25 mei: African Union Day. Dit is een Public Holiday. Aangezien dit op een zaterdag viel, kregen we op maandag 27 mei een vrije dag van school. Deze werd o.a. ingevuld met computerwerk en nog even naar zee (nu het nog kon, want straks zitten we weer in de zandbak, alias Tamale).

De zee in Takoradi……van Coconut grove naar Africa beach en van de Golfclub naar Vienna beach……
We mochten gebruik maken van de landrover van Nanaama en konden twee keer zonder alle kinders (die waren een paar dagen bij hun opa en oma op de Tessark school) in alle rust met ons tweetjes genieten van de zee.

Voor ons vertrek werden er nog de nodige foto’s gemaakt. Het viel ons best zwaar om gedag te zeggen. Dit gold niet alleen op school, maar ook thuis.

Op school werd er gezongen en we namen afscheid van alle kinderen, de leerkrachten en het overige personeel. Tijdens de ‘Assembly’ spraken wij beiden zelf en bedankten alle teachers voor de leuke samenwerking. Overal hoorden we: ‘Thank you; we appreciate all your efforts; may God bless you; will you come back? We will miss you; safe journey’ enz. enz. Onze laatste dag op Tessark was op 29 mei.

Wij hadden gepland om de 2 daaropvolgende dagen te besteden aan onze voorbereiding naar Tamale. Echter: Bij thuiskomst van school, werd Ben ziek: Overgeven en diarree.
Nanaama en Steven halen dan letterlijk alles uit de kast om je te helpen. Zij belden zelfs naar een familielid in Amerika, (hoofd van een apotheek). Deze man liet er geen gras over groeien en adviseerde om naar het ziekenhuis te gaan, want……the white men - in general - are weak……Nu kwam het mooi uit dat Nanaama toch naar het ziekenhuis moest, i.v.m. een check-up voor haar zelf (zij is zwanger). Wij besloten dan ook om mee te gaan. Toen we weg wilden rijden, startte de auto helaas niet meer en moest er een ‘fitter’ geregeld worden. Deze moest echter van ver komen. Daarop werd besloten om een taxi te regelen en aldus geschiedde. Per taxi naar het ziekenhuis dus.

Gelukkig was er niets alarmerends aan de hand bij Ben en ook bij Nanaama was alles in orde (haar derde kind zal een jongen worden). Echter: Nanaama bleek niet 3 of 4 maanden zwanger te zijn, maar al 5…..Oh Ghana is funny…..De baby zal dus eerder ter wereld komen dan november…..Nanaama leek er niet mee te zitten: ‘No problem, we will pray for the best’. Bij het verlaten van het ziekenhuis stond de auto van Nanaama alweer bij het ziekenhuis (de ‘fitter’ had deze tijdelijk gerepareerd en daarna bij het ziekenhuis geparkeerd). Nanaama vertrok in haar eigen auto naar de Tessark school en wij gingen per taxi naar huis, waar houseboy Kojo ons al opwachtte. ’s Avonds werd een toast uitgebracht op de nieuwe baby. (Die Nanaama en Steven waarschijnlijk geboren willen laten worden in Amerika, waar de zus van Nanaama woont).

Naarmate de tijd verstreek kregen wij een steeds beter contact met houseboy Kojo; hij kwam zelfs richting ons een beetje los. Toen hij de foto’s van Tamale zag, schrok hij. Ja, Kojo mag ook blij zijn dat hij op kosten van Nanaama en Steven naar school kan gaan.

Met een vertraging, dan toch gestart met de voorbereidingen voor Tamale. Echter: De Tessark-school liet ons niet zomaar gaan….oma Theresa liet weten dat we op 1 juni weer terug moesten komen voor een ‘small bye bye ceremony’, temidden van een kleiner groepje mensen. Tessark zorgde altijd weer voor verrassingen voor ons. Het was een prachtig samenzijn: Lieve woorden, cadeautjes enz. enz.

Aangezien we op 2 juni vertrekken, missen we op 3 juni de ‘play competition’ (die uitgesteld was van 20 mei tot 3 juni). Hieraan doen verschillende scholen mee, waaronder Tessark. Er werd nog even flink geoefend, zodat de kinderen tijdens ‘their performance’ goed uit de verf komen.

Ook in het huis van Nanaama en Steven (Stephen), lieten beiden weten: ‘You are always welcome; our door is always open for you’ enz. enz.

Ook zeiden we onze vriend Wilson gedag: Van origine een Liberiaan die al zo’n 20 jaar in Ghana verblijft. We troffen elkaar bij de haven en hij liet ons zijn werk zijn. Hij schrijft graag en wij werden geacht om zijn ‘bush man’s diary’ te lezen. Wilson is moeilijk te peilen: Is hij knettergek; is hij super intelligent of zijn z’n ideeën en verhalen slechts een geslepen manier om via een mooie verpakking geld aan ons te vragen?

Plotseling liet Nanaama weten: ‘ One of the wild dogs delivered 7 puppies and I will give you one to take with you to Tamale’. Zij weet dat wij helemaal niet gesteld zijn op honden en doodsbang zijn voor wilde honden. Lachend meldde zij: ‘ It’s a gift; you can’t refuse it!’……hahaha!!!!!

De laatste week in Takoradi, bleven de 2 kinderen en de 2 nichtjes van Nanaama vaker slapen op de Tessark-school bij hun opa en oma en alle caretakers/housemaids e.d. dan gedurende onze eerste 3 weken. Zij reden dus die laatste week na schooltijd niet meer met ons mee terug naar Anaji (waar Nanaama en Steven wonen), maar bleven op Tessark in Chapel Hill. Na 3 weken was het ook wel weer eens fijn om die laatste week die vier kleine druktemakers ’s avonds even niet om je heen te hebben.

Aangezien Takoradi veel meer ontwikkeld is dan Tamale, troffen we in Takoradi weer enkele voorbereidingen, waar we in Tamale profijt van kunnen hebben.

En tussen de bedrijven door onderhielden we contacten met onze huurder in Vlissingen.

En dan zit onze maand Takoradi erop en keren we op 2 juni terug naar Tamale, waar we begin juni zullen starten in ons nieuwe huis en met onze nieuwe baan. Het traject Takoradi-Accra is per bus en het traject Accra-Tamale is per vliegtuig, (er is namelijk nog geen rechtstreekse vlucht van Takoradi naar Tamale).

So far, so good………….………..!!!

Een lang verhaal, maar ja, dat komt ervan als schrijven een hobby van je is, nietwaar?

Liefs, Dees en Ben