Onze allerlaatste maand in Ghana

Onze allerlaatste maand in Ghana. September 2014

En nu dan écht onze allerlaatste maand in Ghana. Met ingang van 1 oktober 2014 gaan wij Ghana verruilen voor enkele maanden Vietnam! Via Workaway gaan wij de komende tijd in verschillende landen op verschillende projecten werken voor meestal een relatief korte tijd en we starten dus in Vietnam, waar we gaan lesgeven aan kansarme jeugd op het Everest Learning Center in Hanoi.

Wij merken duidelijk dat veel Ghanese vrienden het maar niks vinden. En dan gaat het niet om het feit dat we Ghana verlaten, maar dat Aziё totaal niet scoort in de beleving van een Ghanees. Voor de gemiddelde Ghanees bestaan er slechts 2 continenten die de moeite waard zijn: Europa en Amerika and that’s it……..hahaha!!!

Natuurlijk zijn er ook veel Ghanese vrienden die het geweldig vinden en blij zijn voor ons en die begrijpen dat wij het tijd vinden worden voor ‘a change’.

Er wordt dan ook veel gebeld naar met name Tamale. En zoals altijd is ‘everything fine’ in Tamale. En de laatste nieuwtjes konden ook niet uitblijven: Kapster Akiti zwanger van haar tweede kind; naaister Suhayini zwanger van haar tweede kind; weefster Hadidja bevallen van haar derde dochter; naaister Hawa bevallen van een zoon, haar tweede kind; oud collega Ezekel vader geworden van een zoon enz. enz. Vele malen kregen we te horen: ‘We will miss you; may God bless you; we wish you all the best; how can we keep in contact?’ Oud collega Aziz bleef maar bellen naar zijn ‘Siliminga friend’. Op een gegeven moment maakte hij het wel erg spannend. Hij wilde die ‘white friend’ telefonisch voorstellen aan zijn ‘USA friend’ en voordat ik het me goed en wel realiseerde, had ik dus plotseling ‘a mister America’ aan de lijn.Vriend Ishmel die voor zijn werk Tamale heeft verruild voor Bimbilla, liet weten dat het onrustig is in Bimbilla en dat er zelfs sprake is van een avondklok. Wij hadden dit al vernomen vanuit de pers. Het had te maken met het fet dat er een chief was doodgeschoten. De voormalige NFD-meiden flashen geregeld. Als wij terugbellen, krijgen we te horen: ‘Will you come back to Tamale?’ Als we hier ontkennend op antwoorden, luidt het antwoord: ‘But I will miss you’……Ach ja…………………Toch is het mooi om te vernemen dat ‘onze’ meiden van destijds hun eigen kleine kinderen nu naar school sturen. Blijkbaar zien zij toch eindelijk het belang in van onderwijs. Zelf zijn zij nooit naar school geweest en was NFD hun enige manier, hun enige kans om nog iets te leren.

En dan krijgen we een leuk mailtje van direkteur Paul van de Cambridge Garden Academy (CGA) school in Tamale met daarin het mooie nieuws dat de school nummer 1 is geworden in een competitie voor het vak Frans. Of om de woorden van Paul aan te halen: ….’Isn't this great to share and make your day great. CGA came first in a French competition organized in March for all the schools in the Tamale metropolis. You both share in this success story and we thank you for this feat…….’

Wij voerden ook fijne telefoongesprekken met dokter Konlaan van de Rabito Clinic in Tamale en met dokter Kabir van het Kabsad Ziekenhuis in Tamale. Wij schrokken van de stem van dokter Kabir; wij konden de beste man nauwelijks meer verstaan. Ziek dus!

Iedere zondag genieten we nog aan zee. De taxichauffeurs kennen ons inmiddels. Eén taxichauffeur ziet er erg komisch uit: Geen tanden in zijn mond en vaak een ‘bloemetjes pyamabroek’ aan. Als we in zijn taxi stappen, stopt hij altijd halverwege de rit om het licht bij de kerk aan te maken. Dit blijkt een manier te zijn om een extra zakcentje bij te verdienen. Een andere taxichauffeur was zeker de leukste thuis: Toen hij hoorde dat wij Ghana gingen verlaten, liet hij weten: ‘ Oh, then you buy a car for me, or a watch or dresses and then I can remember you always!’

Het 12-jarige verstoten kind Efua, dat als sloofje werkt voor oma Theresa, is plotseling weg. Niemand die iets vraagt of zegt….….Zou oma deze Efua ook de laan uit hebben gestuurd? Geen idee! Feit is wel dat haar plaats alweer is ingenomen door een ander meisje; dit keer een kind dat niet ouder lijkt dan een jaar of 7. Zij keek schuchter om zich heen en toen ik (Dees) naar haar naam vroeg, glimlachte zij verlegen en liet me weten: ‘My name is Jessica’ . En oma Theresa scheldt ook dit kind de huid weer vol. Wij hoorden het meisje hartverscheurend huilen, terwijl zij in de keuken op de grond lag. Toen ik aan juf Fausti en aan direktrice Nanaama vroeg waar Efua was gebleven, kreeg ik verschillende antwoorden. Typisch Ghanees…iedereen is ‘telling lies’…..Deze keer varieerden de onwaarheden van: ‘Efua is around’ tot ‘she has holidays’, maar onze ervaring leert ons: Die zien we nooit meer terug! De kleine Jessica heeft het zwaar en moet het behoorlijk verduren. Het kind wordt niet met haar eigen naam genoemd. Oma Theresa en haar personeel gebruiken de naam van haar voorgangster. Dus nog steeds horen wij de hele dag roepen: ‘Efua! Efua!’ en dan antwoordt de nieuwe Efua (Jessica dus): ‘Yes ma’ en dan rent zij weer naar oma Theresa. Nadien werd echter duidelijk dat Jessica haar ‘school-name’ is en Efua haar ‘house-name’, maar goed……….. Een ouder meisje dat in de keuken werkt (haar naam klinkt als Apohs) moet de kleine Jessica een beetje sturen. Ook dat gaat met harde hand gepaard. Op een gegeven moment was Jessica weggelopen en ging Apohs op zoek naar de nieuweling. Toen zij Jessica gevonden had, werd deze niet alleen geslagen, maar werd tevens de deur vergrendeld, zodat het meisje niet opnieuw kon weglopen. Vreselijk!!! (By the way: Ook wij zaten dus even opgesloten….)

Een plaatje waard…..maar nét te laat…..12 kleine kindjes tussen de 1 en de 2 jaar oud zaten op een stoepje op het Tessark-terrein en kok Mary voerde deze kids om beurten een hap rijst. Constant riep zij: ‘Open your mouth’. Het leken net 12 jonge vogeltjes met de bekjes open…..

1 september was een bijzondere dag voor mij (Dees). Aangezien wij weer eens werden geconfronteerd met ‘lights off’ (en de Tessark-school de generator nog steeds niet in gebruik heeft genomen), zochten we ons heil om de hoek. Bij Radio Good News zijn wij welkom en kunnen daar redelijk rustig achter de computer werken. Wij hadden ons nauwelijks geïnstalleerd en waren net gestart met onze werkzaamheden, toen er een man op ons afkwam die vroeg of ik (Dees) een bericht (een jingle) wilde inspreken in de studio. Welnu, dat vond ik ontzettend leuk om te doen. De tekst die hij voor mij in petto had, luidde: ……My name is Desirée. I am from The Netherlands. Anytime I am in Ghana I listen of course to Good News 96.3 FM…….Ik werd dus geacht om reclame te maken voor Radio Good News. Okay; de ene dienst is de andere waard, nietwaar?
Wij mogen in geval van lights off op hun kantoor achter onze laptop werken en ja, dan kun je natuurlijk niet weigeren om tegemoet te komen aan het verzoek om een boodschap in te spreken. De man heette Prince en was zo’n 8 of 9 maanden in Nederland geweest en wel in Venlo…..! De bovenstaande Engelse tekst die ik in moest spreken was de tweede variant. In eerste instantie hadden we namelijk in de ‘wij’-vorm (Ben en Dees) gesproken, maar het leek Prince beter om in de ‘ik-vorm te praten, omdat je op de radio natuurlijk maar 1 stem zou horen. Aldus geschiedde. Ik was hier nauwelijks mee klaar of een collega van Prince kwam naar me toe met hetzelfde verzoek, alleen met dit verschil dat het niet om Radio Good News ging, maar om Radio Help FM. Nu moest ik 2 teksten inspreken, te weten: …….My name is Desirée. I am from The Netherlands. Anytime I am in Ghana I listen of course to Help FM……..en: ……My name is Desirée. I am from The Netherlands. Anytime I am in Ghana I listen to the prophetic voice on Help FM 103.9……Nou ja zeg…..ik op de radio…….en dan te weten dat ik in Ghana nooit naar een radio luister; sterker nog…..we hebben helemaal geen radio!!! In feite is het natuurlijk toch raar dat een Nederlandse vrouw deze commercial in moet spreken, maar ja….in Ghana is nu eenmaal alles goed wat van buiten Ghana komt en zeker als de persoon wit is en uit Europa komt! Met andere woorden: Als die Nederlandse vrouw naar Radio Good News luistert, dan zal het wel een goed radiostation zijn en dan zullen wij (Ghanezen) ook maar eens vaker gaan luisteren.

Nog steeds zijn er ‘holiday classes’; de meeste kinderen komen hier elke dag naar toe. Slechts een enkeling blijft thuis. Voor de werkende ouders is het fijn dat zij hun kinderen het hele jaar door naar Tessark kunnen brengen. Als wij in de stad lopen horen we constant onze namen roepen en dan stormen hordes kinderen op ons af. Tsja….met 870 leerlingen op school is de kans natuurlijk groot om ook in de stad leerlingen tegen te komen.

Zomaar een paar voorbeelden die plaatsvonden in Takoradi-town: Een zwerver in de stad komt naar ons toe en zegt: ‘Give me 10 Cedis; it’s my birthday today’. Bij het Forex bureau waar we cedis inwisselden voor dollars, zegt de juffrouw achter het loket tegen mij (Dees) en wijzend op Ben: ‘He is my second husband’………..

Even een paar printjes maken in de stad…….dan ben je al snel anderhalf uur verder: Geen stroom; generator defect; toen er weer elektriciteit was, waren alle plaatsen bezet in het internetcafé; problemen met gmail; server langzaam; wederom stroomuitval (geen credits); re-start computers duurde lang…..enz. enz.

De economische situatie in Ghana is zeer belabberd! De trouwe lezer weet inmiddels dat de Ghanese Cedi in een vrije val is. Natuurlijk doet men er alles aan om die vrije val te stoppen. Normaliter wordt de wisselkoers bepaald door vraag en aanbod. Echter: Hier in Ghana heeft de ‘Bank of Ghana’ als Centrale Bank de mogelijkheid aangegrepen om middels een dictaat zelf de wisselkoers vast te stellen. Dit met het doel om de zwakke Cedi te ondersteunen. Deze wisselkoers is zo’n 25% lager in vergelijking met de oude wisselkoers. Bij Ben ging meteen een ‘lampje branden’ toen hij middels internetbankieren de beduidend lagere exchange-rate zag. Ben vond het wel leuk om deze casus aan te roeren bij iemand van de Stanbic bank in Takoradi. De bankemployé gaf bovenstaande tekst en uitleg. Uiteraard hebben wij niets te klagen.
Wij konden dit jaar profiteren van de uiterst zwakke Cedi in vergelijking met de sterke Euro. De laatste tijd kregen we maar liefst 500 Cedis voor 100 Euro en op dit moment (begin september) krijgen we voor elke 100 Euro nog ‘slechts’ 400 Cedis . Opmerkelijk in dit verhaal is wel dat de handelaren op de zwarte markt in Takoradi nog steeds de oude hoge prijs hanteren, maar ja….…de zwarte markt is natuurlijk niet te vergelijken met de officiёle bank.

Enkele dagen nadat er bij Ben het eerder genoemde lampje was gaan branden, sloeg de vlam echt in de pan. Een krantenartikel meldde dat leden van het parlement inmiddels ook hadden ontdekt dat de vastgestelde koers door de Bank of Ghana (BOG) fictief was vastgesteld en dus absoluut niet overeen kwam met de werkelijkheid. In zo’n krantenartikel vallen dan de woorden: Manipulatie; niet transparant; malversaties e.d. De kop van het krantenartikel was overduidelijk: ‘I will shake Bank of Ghana until……….’ Echter: De Bank of Ghana geeft vooralsnog geen commentaar, maar voor Ben is in ieder geval duidelijk dat het vertrouwen in de Staatsbank een behoorlijke deuk heeft opgelopen en dat is uiteraard niet goed………

De stroom blijft uitvallen……..en tegenwoordig lijkt de elektriciteit in het Zuiden van Ghana nog slechter te zijn dan in het Noorden. Zoals altijd geeft de elektriciteitsmaatschappij anderen de schuld: Allereerst is de waterstand bij de Akosombo dam te laag. Verder liggen veel centrales op dit moment stil vanwege onderhoud of omdat deze niet optimaal functioneren. En tot slot krijgt Nigeria ook weer een veeg uit de pan……de gas-toevoer stagneert en deze is noodzakelijk voor het opwekken van elektriciteit. De reden van het haperen van de aanvoer is gelegen in het feit dat er sprake is van lekkages in de gasleidingen. Na de haperingen werd de aanvoer van gas helemaal stil gelegd vanwege stakingen in Nigeria, maar gelukkig duurden de stakingen slechts 5 dagen en vanaf eind september was de arbeidsonrust in Nigeria voorbij en was er weer sprake van een normale aanvoer van gas. Hopelijk heeft dit een positieve uitwerking op de voorziening van elektriciteit in Ghana.

Toen we sinasappels kochten voor 1 Cedi, liet de markt-vrouw weten: ‘Please buy my oranges for 100 Cedis’…..!!!

Soms lees je van die berichten in de Ghanese krant, waarvan je denkt: ‘Hoe kan dat?’ Sinds januari van dit jaar krijgt de Ghanese brandweer geen benzinegeld meer, maar……als er brand is dient de brandweerauto toch benzine in z’n tank te hebben, nietwaar? Aangezien de Ghanese brandweerlieden toch hart voor de zaak hebben is vanaf januari 2014 door de brandweer mensen zelf geld voorgeschoten als het gaat om de kosten van de benzine te betalen. Echter: Nu geeft de brandweer aan dat men het beu is om telkens maar weer geld voor te schieten. Gevolg: De brandweerauto’s komen droog te staan………De rode brigade hoopt nu maar dat er geen brand uitbreekt, want anders is er echt een probleem!

9 september: De school start weer! Of om met de woorden van oma Theresa te spreken: ‘It’s the start of the new academic year!’ Ja, ja, voor grandma moet het allemaal heel wat lijken……! Wij prikken daar natuurlijk doorheen en zeker als dan op de eerste schooldag drie mannelijke leerkrachten (Francis, Bright en Ebenezer) niet voor de klas staan, maar - op bevel van oma - doende zijn om tentpalen schoon te maken!

Als we - richting leerkrachten - onze zorgen uitspreken over de slechte huidige situatie in Ghana (economische malaise, hoge inflatie, devaluatie Cedi, energiecrisis), reageert men gelaten. Het lijkt soms net of men de problemen niet onder ogen wil zien. Ook is men goed in het wegwuiven van moeilijkheden en verschuilt men zich achter: ‘It will be okay by His Grace’. Teacher Ebenezer reageerde laconiek door te zeggen: ‘Well, let us go all to The Netherlands and leave president Mahama alone in Ghana!’

Daverende hoofdpijn bracht mij (Dees) op 9 september weer naar het Citilab waar ik liet prikken op malaria en ja hoor……dit keer (hopelijk de laatste keer) was het weer raak! Alleen al vanwege die malaria ben ik blij dat we een punt achter Ghana gaan zetten. Ben heeft gedurende onze Ghana-jaren gemiddeld 1x per jaar malaria gehad; ik (Dees) daarentegen werd gemiddeld om de 3 tot 4 maanden wel geplaagd door malaria.

Voordat de uitslag van de malariatest van 9 september werd medegedeeld, vroeg de laborant plotseling het telefoonnummer van Ben en sprak op zachte toon. In eerste instantie schrok ik (Dees) me wezenloos en dacht Ben: ‘Oeps, er is iets mis met Dees’. Ik (Dees) richtte me tot de laborant en liet hem weten dat hij het eventuele slechte nieuws wel direkt tegen mij kon zeggen, maar opnieuw boog hij zich fluisterend voorover richting Ben. Wat was er gaande? Op een gegeven moment begreep hij wel dat wij niet gediend waren van dit geheimzinnige gedoe en stamelde hij: ‘It’s private’, om te vervolgen met: ‘It’s for my daughter’… Aha…..toen kwam de aap uit de mouw; het was een verkapte vraag om geld.

En dan weer ‘lights off’…..maar…..hoera……tot onze grote verbazing en vreugde werd op 9 september de generator gebruikt en ook weer op 10 september en ook weer op 11 september en…… Hoera! Gaan we onze laatste 3 weken in Ghana dan nog meemaken dat de generator eindelijk wordt gebruikt?! (Aangeschaft medio juni!)

En de kleine Meefia (dochter van Nanaama en Stephen) werd op 9 september 4 jaar en het ‘happy birthday’ schalde over de gang, gevolgd door: ‘May God bless you now’ en ‘How old are you now?’, waarop de kleine meid al zingend moest antwoorden: ‘I am 4 years old now’.

In 2010/2011 hebben wij in Takoradi naast de Tessark-school gewoond op de compound bij landlady Rosamond, die regelmatig naar Australiё ging (heeft daar 30 jaar gewoond). Nu wonen we op kamers op de Tessark-school en hadden buurvrouw Rosamond nog helemaal niet gezien, totdat we haar op 10 september letterlijk tegen het lijf liepen. Zij deelde onze mening dat het heel slecht gaat met Ghana.

En dan een verzoek uit Tamale……Hudu (onze compound-boy van destijds) stuurde ons een bedel-smsje (in slecht Engels). Hudu wil automonteur worden en is al gestart op een ‘fitters-place’. Hij had ‘tools’ nodig en kon dit gereedschap niet betalen. Normaliter gaan wij nooit in op dit soort verzoeken, maar voor Hudu werd een uitzondering gemaakt. Hij stond in het verleden altijd voor ons klaar en werkt serieus aan zijn toekomst. Wij begaven ons naar de Access bank en de UT Bank in Takoradi, maar op beide plekken werd slechts geld ontvangen en niet verzonden. Uiteindelijk kwamen we terecht bij de Ghana Commercial Bank en hier konden we een ‘local money transfer’ regelen. De procedure is als volgt: Wij vullen een formulier in en betalen het bedrag en de verzendkosten aan de bank.
Vervolgens krijgen wij een code die wij naar de ontvanger van het geld (Hudu) moeten sturen. Daarna moet Hudu naar de Ghana Commercial Bank in Tamale gaan, alwaar hij op vertoon van zijn ID-card en onze code en het beantwoorden van een testvraag, het geld in ontvangst kan nemen. En Hudu was natuurlijk erg blij! Een paar dagen later stuurde hij nog een smsje met de tekst: ‘You have done what I will never forget in my life time; your reward is in the hands of God’. Het religieuze gehalte ging nog verder, maar goed.……..hier laten we het maar bij.

Een tijdje later volgde er echter nog een sms van Hudu (in plaats van Ben schrijft hij altijd Burn): ‘Mister Burn and Dees, I am texting to hear your condition of health, but I hope you are up and doing. Thanks again that you helped me with the tools. Anyway, my prayer’s always be on you, so that God will put his face upon you all, thank you’. Ja, ja, het is duidelijk dat Hudu erg blij is met het feit dat hij zijn gereedschap nu kan aanschaffen. Ach ja…..je kunt beter helpen dan geholpen moeten worden, nietwaar?

Een vertrouwd straatbeeld is een push-truck vol met kokosnoten. Voor 1 Cedi wordt het kapje van de kokosnoot eraf geslagen met een soort ‘cutless’ en dan kun je het sap opdrinken. Hierna wordt de kokosnoot door midden gehakt en kun je het vruchtvlees opeten. Er zijn twee varianten: De harde en de zachte variant.

Op 12 september is juf Tio van KG2 fanatiek aan het schoonmaken. Als ik vraag waar haar leerlingen zijn, luidt het antwoord: ‘My classroom is empty, because the old KG2 pupils are now in P1 and they started already, but my new KG2 pupils are still in KG1 and so far they are not yet ready to start, but they will come on Monday’. Ach ja….Afrika werkt volgens z’n eigen logica.

Wij worden vaak knettergek van het lawaai….…de hele dag zitten we in het kabaal……leerkrachten en leerlingen schreeuwen constant……het lijkt wel alsof schreeuwen de norm is. Normaal praten lijkt niet te kunnen. Als de kinderen het te bont maken gilt de leerkracht: ‘Put your finger on your lips’ en dan brult de hele klas: ‘One, two, on your lips!’ Een andere variant om tot stilte te manen is: ‘ Sa sa sa’, waarop de jeugd joelt: ‘Sa’.

In de stad werden we aangesproken door een tweetal jongelui. Zij waren reclame aan het maken voor een bedrijf uit Zuid-Afrika. Naar aanleiding hiervan ontspon zich een levendige discussie tussen ons en de jongelui. In een notendop passeerden vele issues de revue, zoals waardevermindering van de Cedi, inflatie, energiecrisis, hoge werkloosheid onder de jongeren enz. Ben benadrukte nog eens dat het bij de Ghanezen schort aan creativiteit als problemen opgelost moeten worden. Een voorbeeld: De lage koers van de Cedi op dit moment schept natuurlijk ook kansen voor de export van produkten made in Ghana. Te denken valt hierbij aan: Houtsnijwerk, handicraft e.d.

En dan is er weer een nieuw jong personeelslid ten tonele verschenen; dit keer begaf een zekere Daniel zich in de Tessark-scene, maar voor hoe lang? Oma Theresa blijft maar mensen wegsturen.

Zaterdagochtend 13 september was weer een ochtend vol Ghanese ergernissen. De kleine Jessica, de opvolgster van het verstoten kind Efua, moest het weer eens ontgelden. Deze Jessica met als ‘house name’ Efua bleek 10 jaar te zijn, maar ziet er veel jonger uit. Zij is heel klein en mager en ziet er ondervoed uit. Het arme kind wordt als sloofje gebruikt en kijkt altijd erg verdrietig. Geregeld horen wij haar huilen. Soms probeert zij ook weg te lopen. Als men haar dan weer te pakken krijgt, volgt er slaag of wordt zij opgesloten. Telkens weer namen wij het voor Jessica op en iedere keer lachte zij ons toe als zij ons zag. Op 13 september ging het huilen ons echt door merg en been. De kleine meid had blijkbaar besloten om te vluchten en was bezig om over de muur te klimmen, toen personeelslid Sarah haar in de gaten kreeg. Een flink pak rammel kon niet uitblijven en dit werd gevolgd door het willen opsluiten van het kind in een kamer. Precies op dat moment liepen wij door de gang en zagen dat Sarah het kind richting een kamertje sleepte waar zij haar wilde opsluiten. Ik (Dees) riep: ‘Stop it; she is a human being and not an animal’, waarop ik te horen kreeg:….. ‘Are you insulting me? She wanted to escape, so we have to punish her’…... Ik kon niet nalaten te zeggen: ‘I only say what I see and by the way I can understand very well that she wants to escape here!’ Gelukkig was Harrie (broer Nanaama) getuige van het tafereel. Hij was het weekend naar Takoradi gekomen, vanwege meetings op maandag. Ik liet hem weten dat wij slechts wilden melden wat wij zagen: Een kind dat vaak huilt, vaak wordt geslagen en wordt opgesloten en dat dit in onze perceptie in ieder geval ‘not done’ was. Zou het niet normaal zijn dat er contact werd opgenomen met de caretakers van het kind? Harrie (well educated) begreep ons helemaal en verklaarde dat hij onze mening deelde, maar dat veel Tessark-personeel onvoldoende niveau had om dit in het juiste perspectief te zien. Hier gaat het slechts om: Meppen en afbeulen in plaats van luisteren en praten. En empathie is al helemaal 3 bruggen te ver!

Wij voerden een leuk gesprek met Harrie, dat doorspekt was met humor en zelfs met cynische hunor en we trokken dezelfde conclusie: Humor is te hoog gegrepen voor de gemiddelde Ghanees, laat staan cynische hunmor!

13 september: Juf Rose van Nursery 2b gaat trouwen. Op naar de wedding dus! Aangezien wij de trouwlocatie niet kenden, had leerkracht Francis beloofd om ons om 11.00 uur te komen ophalen. Maar wat is een belofte in Ghana? Niets….Nul komma nul!!!! Om 11.00 uur was er dus geen Francis. Het was fijn dat de broer van Nanaama (Harrie) op Tessark was. Toen hij hoorde dat wij naar de wedding gingen, liet hij weten dat hij van zijn moeder (oma Theresa) had gehoord dat er een ‘ technical or administration or religious problem’ was. Zou de wedding wel doorgaan was dan ook de vraag? Nou ja, wij gaven het maar het voordeel van de twijfel. Met behulp van kokkin Mary en Harrie (broer Nanaama) werd de lokatie getraceerd en genoteerd. (Lagos town/Redeemer church/Pilar of Faith Ministery/Close to Ivoire Hotel). Gewapend met de route gingen wij (Ben en Dees) op pad. De taxichauffeur moest onderweg verschillende keren de weg vragen, maar kon het uiteindelijk toch niet vinden. Toen bleef er niets anders over dan Nanaama te bellen. Wij wilden de telefoon aan de taxichauffeur geven, zodat Nanaama telefonisch de taxichauffeur kon uitleggen waar we naar toe moesten, maar……Nanaama liet doodleuk weten: ‘They postponed the wedding’.
En op onze vraag: ‘Why nobody informed us?’ klonk natuurlijk slechts het bekende: ‘Oh sorry’….….En dit voorbeeld laat weer duidelijk zien dat wij het hier niet meer leuk vinden.

Als we soms het immense kabaal op school willen ontvluchten, gaan we wel eens naar de shop van de ‘tailor’. Daar werken 2 mannen achter een naaimachine en het is een echte leuke plek om even te socializen. Telkens weer worden we aangesproken met: ‘Obruni’ (white man) en de beide heren weten inmiddels dat onze socialize-uurtjes bijna tot het verleden behoren en dat vinden zij dan ook wel jammer.

De slechte economie in Ghana baart ons zorgen, alsmede de energiecrisis. De elektiriciteitsmaatschappij ECG is weer eens bezig om een schema op te stellen voor ‘load shedding’. Dit houdt in dat erg vaak de knop wordt omgezet om energie te besparen. Men wil nu zelfs het volgende schema aanhouden: 12 uur geen elektriciteit-36 uur wel elektriciteit. Als we onze contactpersoon Nelson aan de lijn hebben, laat hij weten: ‘We have to postpone our schedule for the load shedding, we are still working on it, but it becomes worse and worse!’ Welnu, dat zijn geen goede vooruitzichten, maar voor ons is het leed bijna geleden met nog geen 2 weken meer voor de boeg.

Kort nadien weer langdurig lights off………..Nelson van de elektriciteitsmaatschappij noemde de situatie uiterst kritiek. De ‘twin-cities’ Takoradi-Sekondi wisselen elkaar af als het gaat om de toevoer van elektriciteit. Dus: De ene dag is er stroom in Takoradi en de andere dag in Sekondi. Boosdoener op dit moment is volgens onze contactpersoon de centrale in Tema (Zuid-Ghana) die bijna op instorten staat.

Zondag 21 september: Geen stroom, geen gas, geen houtskool…….brood eten dus.

Toen we weer eens op onze favoriete plek aan zee zaten, lieten we het personeel van ‘African Beach’ weten dat we nog slechts 1x zouden komen, aangezien we op 1 oktober Ghana zouden gaan verlaten. De reacties waren erg komisch: ‘Then we organize a celebration for the send-off’’. Iemand anders liet weten: ‘The strong lady and the strong man (wij dus) will leave Ghana and that breaks my heart’ en een taxichauffeur voegde er aan toe: ‘The last time that you sit in my taxi, I will ask for my Christmas box!’ Oh, Ghana blijft tot het einde toe funny!!!

Voor Vietnam is een visum nodig. Dit visum kun je natuurlijk verkrijgen bij de Vietnamese Ambassade in Nederland of via de Visumdienst, maar er is een weg die veel gemakkelijker is. Je kunt namelijk een visum ‘on arrival’ verkrijgen op het moment dat je je meldt bij de Immigration na aankomst op het vliegveld in Vietnam. Er wordt dan een stempel in je paspoort geplaatst en daarmee is het visum een feit. Voor stempelkosten betaal je 45 dollar per persoon. (Overigens: Als je over land Vietnam binnenkomt, kun je geen ‘visa on arrival’ realiseren). Voor bedoeld ‘visa on arrival’ dien je echter wel enig voorwerk te verrichten. Je moet beschikken over een authorisatiebrief, de zogenaamde ‘visa approval letter’. Deze brief kun je online regelen bij een bureau dat daar in is gespecialiseerd. Kosten: 27 euro per persoon. Tenslotte moet je bij aankomst in Vietnam een ‘application form’ invullen. Wij hebben zo’n formulier al ontvangen van het eerder genoemde bureau en konden dit dus al ‘thuis’ invullen.

Er wordt dan ook hard gewerkt aan de voorbereiding op Vietnam, maar ook aan de afronding van Ghana. Er worden dollars aangeschaft, er wordt een andere reisverzekering geregeld, er worden koffertjes gekocht, het persoonlijk netwerk wordt ingelicht, vliegtickets en visa worden geregeld, er wordt een letter of invitation geregeld, er wordt nieuwe fotoruimte voor ons blog aangeschaft, er wordt gelezen over Hanoi/Vietnam, er wordt volop gemaild met het Everest Learning Center (onze nieuwe werkplek), cv’s worden ge-up-date, er wordt lesmateriaal gecopieerd en voorbereid, er worden administratieve zaken geregeld, kleding wordt hersteld/gewassen door een paar Ghanezen die een centje willen bijverdienen, er worden spullen afgegeven die we niet meer kunnen meenemen, er wordt gedag gezegd in alle klassen (zowel in Takoradi als in Sekondi), er worden brieven gemaakt voor het Tessark-personeel, Ghanese vrienden worden gebeld (waarvan de meesten in Tamale wonen), er wordt een rondje Chapel Hill gemaakt om kennissen in Takoradi gedag te zeggen, de favoriete plekken aan zee inclusief haven worden voor de laatste maal bezocht, er worden afspraken gemaakt met kapper, pedicure, huisarts, er wordt uitgezocht of onze medicatie in Vietnam te verkrijgen is, er wordt nog eens gecheckt op malaria (beiden geen malaria) en voor de zekerheid wordt er nog een malariakuur aangeschaft (zodat we altijd nog een ‘treatment’ op zak hebben mochten we kort na ons vertrek nog malaria krijgen), de post arriveert voor de laatste keer op ons P.O. Box adres in Takoradi, de MTN (provider) wordt voor de laatste keer voorzien van units en zo zijn er veel dingen waarvan je denkt…..de laatste keer…., de foto’s worden op schijf gezet, de hulp wordt ingeroepen van een computerbedrijf je dat ons helpt met allerlei laptop-klusjes enz. enz. Kortom: Te veel om op te noemen!

Als we onderweg zijn naar het ziekenhuis waar we een afspraak hebben met dokter Bernard Boateng-Duah, komen we Nana Carlo tegen. Zij is een vriendin van Rosamond, onze vroegere landlady in Takoradi en deze Nana Carlo verzorgde altijd de honden van Rosamond als laatstgenoemde weer eens richting Australiё was vertrokken waar zij 30 jaar heeft gewoond. Hoewel Ben deze Nana al eens in de stad had ontmoet, was het voor mij (Dees) de eerste keer dat ik haar terug zag. Het was fijn om even met elkaar van gedachten te wisselen. Zij vertelde o.a. dat haar Italiaanse echtgenoot was overleden.

Met het definitieve vertrek vanuit Ghana en de naderende start in Vietnam op de rol, was het natuurlijk goed om ons medische lijstje even door te spreken met dokter Bernard. Wij kunnen het samen goed vinden en telkens weer spreekt dokter Bernard Boateng mij (Dees) in het Frans aan. Hij is dol op ‘travellen’ en liet ons weten dat hij onlangs nog in Nederland was geweest, (maar ook in Duitsland, Frankrijk, Engeland en Italiё en dat hij binnenkort naar Zuid-Afrika zou gaan). Op ons verzoek schreef hij ook even een verklaring waarin hij de door ons gebruikte medicijnen vermeldde en voegde er tevens aan toe dat er geen enkele medische reden voor ons is om niet door te gaan met ons werk in het buitenland. Welnu, dat is fijn! Zo’n verklaring (in het verleden namen we altijd een medisch paspoort mee vanuit de Nederlandse apotheek) kan handig zijn als men er naar vraagt op het vliegveld. Overigens: Meestal gebeurt dat echter niet. Toen we weggingen, liet hij plotseling weten: ‘If nobody in my country has said thanks to you, well let me do it now, so I say thanks for all these years that you spent in Ghana’…..

De nasleep van een ingreep aan ingegroeide teennagels (2009) in combinatie met springende schoolkinderen op die bewuste tenen, leidden er toe dat de nagel van een teen alle kleuren van de regenboog kreeg, maar goed…….inmiddels is duidelijk te zien dat een nieuwe nagel in aantocht is. It takes time……

Paniek in de keuken op zaterdag 20 september…..Op een gegeven moment kwam personeelslid Sarah naar ons toe (wij waren die dag slechts met drie mensen in het huis aanwezig) en zij liet weten dat zij een sissend geluid hoorde, afkomstig van de gascilinder. Ben controleerde desgevraagd de gasfles en constateerde dat er een lek was in de rubberen slang die zorgt voor de verbinding tussen het gasfornuis en de gasfles. Zo’n slang moet uiteraard regelmatig vernieuwd worden, maar ja…..het woord onderhoud staat nu eenmaal niet in het Ghanese woordenboek! De gastoevoer werd afgesloten en we verzochten dringend om voorlopig geen gas te gebruiken. Prevention is better than cure! Dus maar op houtskool verder prutsen……

21 september: Founders Day. Aangezien dit op een zondag viel, was er maandag 22 september een Public Holiday, een vrije dag dus.

Zoals eerder gemeld is de hond van Tessark verdwenen. Volgens de watchman is de hond naar alle waarschijnlijkheid gevangen, gedood en opgegeten…..That’s the way we Ghanaians do it…….aldus de watchman…..Brrr… Verorberd dus…..Smakelijk eten!

Onze nachtrust werd in de nacht van 21 op 22 september behoorlijk verstoord door……….een brulkikker!!! Wij deden geen oog dicht. Wat een hels kabaal! De watchman werd hierop aangesproken, maar kon het euvel niet verhelpen. Hij liet weten: ‘The frog is hiding itself under stones and I can’t find it’. Jammer dus…….! Hopelijk blijft het bij die ene nacht, want als we de laatste week steeds worden gestoord in onze nachtrust, dan worden de laatste Ghanese loodjes wel extra zwaar, met de lange reis naar Vietnam voor de boeg! Helaas bleef ‘mister frog’ ons treiteren en moesten we onze toevlucht nemen tot oordopjes. Tsjonge…..jonge….nooit geweten dat een kikker zo’n oorverdovend lawaai kan maken. Wij vroegen aan sommige jonge knapen op Tessark of zij de kikker niet uit de diepe vijver konden halen, maar nee hoor…….de bekende excuses passeerden weer de revue…….tomorrow…. of…..unless……of….. I will get ebola ……..Zeer irritant. In Tamale zouden de compound-jongens hun hand er niet voor hebben omgedraaid. Hoe het ook zij: Dag nachtrust! Aangezien niemand tot aktie overging, namen we het heft maar in eigen hand en dachten de kikker een kopje kleiner te hebben gemaakt door het gooien van een steen (sorry dierenliefhebbers!). Echter: De watchman liet weten dat er misschien wel vijf kikkers in de vijver zaten en dat hij niet de materialen had om de vijver leeg te maken en te ontdoen van de kikkers. En hij voegde er aan toe: ‘For us Africans we don’t have any problem with it, but maybe you as Whites are not used to frogs’, but we will wait and see how to solve the problem and if we can’t solve it, then God will solve it for us!’ Nou dat schiet niet op (in gewoon Nederlands) en wij gingen de zoveelste nacht in met ‘the terrible noise’……Nanaama liet weten dat men binnenkort zal overgaan tot het sprayen met chemicaliёn, maar ja……dan zijn wij al lang en breed vertrokken. Voor ons geldt gewoon: Slecht slapen van 21 september tot 1 oktober! Kortom: Overdag lawaai van de leerlingen en ’s nachts lawaai van de kikkers!

Aangezien we doende waren met ons vertrek en de koffers gingen inpakken, liepen we de laatste dagen in traditionele kledij uit Tamale. Voor Ben betekende dit een smog en voor mij (Dees) een geweven jurk. Destijds hadden we dit gekregen van een arts uit Tamale als blijk van waardering voor het werk dat wij hadden verricht voor zijn land. Ik moet zeggen dat we veel bekijks hadden in Takoradi, maar de reacties waren steeds erg positief: ‘You are looking beautiful; you have done well; may God bless you’etc.

Als we een keer aan de haven zijn, zien we dat er een kleine krokodil wordt gevangen en deze wordt vol trots getoond aan de bezoekers.

En ja hoor……de kleine Jessica (sloofje van oma Theresa) is ook al weer weg. De nieuwe Manza heeft haar plaats ingenomen. De wijzigingen in het Tessark personeelsbestand blijven tot onze laatste week doorgaan…!

Nog één keertje socializen in de kiosk waar we wel eens komen (The Shepherd). Daar staan altijd mensen te kletsen en men vindt het leuk om met de ‘white people’ van gedachten te wisselen over de situatie in Ghana. Een paar mannen (die behoorlijk naar alcohol roken), gaven hun redenen waarom Ghana nog steeds niet ‘developed’ is en zij kwamen tot de volgende conclusie: ‘The church and the chiefs have too much power and there is lack of education’……Dronken mensen spreken de waarheid……

Met het oog op ons vertrek uit Ghana en onze start in Vietnam, is het fijn om lieve berichten te mogen ontvangen van mensen uit Nederland. Aangezien deze reacties het vermelden waard zijn, volgt hieronder een greep uit die reacties:
-Benieuwd naar jullie ervaringen op een ander continent!
-Een totaal ander land met een totaal andere cultuur en totaal andere
mores….en die kunnen jullie wel gebruiken!
-Moedig om deze stap te maken!
-Vanuit het diepst van mijn hart vind ik dat jullie een mooie weg kiezen om jullie leven te leven!
-Jullie zien nog eens wat van onze bijzondere planeet!
-Ik zet 4 oktober in mijn agenda en zal aan jullie denken!
-Veel succes/plezier/sterkte/geluk!
-Wat ontzettend leuk om te horen dat jullie een nieuw avontuur/een nieuwe uitdaging hebben gevonden!
-Ik lees nog steeds met veel plezier jullie verslagen!
-Wat bijzonder…..!
-Ik ken Vietnamezen als hardwerkende, sober levende, ondernemers, maar ja…dat zijn immigranten in Europa. Hopelijk tref je diezelfde spirit ook aan in Hanoi. Vergeet echter niet dat dát deel van het land een communistisch verleden heeft, vergelijkbaar met de Slavische landen. (Overigens: Ben kon uit eigen werkervaring beamen dat Vietnamezen hardwerkende mensen zijn. Vroeger veel contact gehad met de Vietnamese bootvluchtelingen).
-Wat een spannende ontwikkeling!
-Vietnam lijkt ons reuze interessant om naar toe te gaan!
-Veel succes en sterkte bij het afscheid van Ghana!
-Wow! Vietnam! Die zag ik niet aankomen!
-Wat een prachtig nieuws: Naar de andere kant van onze aardbol!
-Eén ding weet ik zeker: Je zult het in Vietnam veel fijner hebben dan in Ghana: De mensen, mentaliteit, cultuur, omgeving, het eten e.d. Zeker weten!
-Geweldig!....Ik hoor graag hoe het verder gaat…..!
-Ontzettend gaaf een nieuwe uitdaging voor jullie!
-Ik kan me voorstellen dat er een moment komt waarop het klaar is met Ghana. Dat moment is voor jullie nu gekomen.
-Gelukkig kunnen jullie terugkijken op een fantastische tijd met ups and downs.
-Veel geluk met jullie nieuwe avontuur!
-Hanoi betekent…… oppassen met oversteken!
-Wat een prachtige stap maken jullie!
-Werk genoeg overal op de wereld.
-Ik denk dat jullie heel veel voldoening van jullie werk zullen hebben en leuke contacten zullen leggen.
-7 jaar Ghana…..waar is de tijd gebleven?
-Weer eens iets heel anders, zo’n Aziatisch land; ik hoop dat jullie ook daar veel goed werk zullen doen.
-Wat een uitdaging weer om ergens anders in de wereld aan de slag te gaan.
-Veel succes in Vietnam.
-Wens jullie veel geluk met jullie beslissing om Ghana te verlaten.
-Het zal een hele verandering zijn en hopelijk ook een verbetering.
-Nog enkele dagen en jullie leven in Ghana zal verleden tijd zijn.
-Een nieuwe toekomst qua werk.
-Wat een veranderingen die komen gaan op korte termijn!
-Het zal heel anders zijn om in Vietnam aan het werk te zijn.
-Weer een nieuwe uitdaging met mogelijk dus nog heel veel nieuwe uitdagingen in de toekomst.
-Alle goeds op jullie nieuwe plek!
-Wij wensen jullie een mooi afscheid en een goede afsluiting in Ghana toe.
-In 7 jaar Ghana hebben jullie toch heel wat dierbare personen leren kennen.
-Blijf goed op jullie zelf passen.
-Een goede gezondheid, veel liefde en warmte en werkplezier met het project.
-Wat een nieuws dat jullie uit Ghana weggaan!
-Wij wensen jullie heel veel succes met jullie nieuwe uitdaging.
-Wij zouden het heel erg waarderen als jullie ons op de hoogte houden.
-Ik hoop dat de overstap jullie goed doet.
-Op jullie leeftijd zou ik gaan genieten van het leven.
-Jullie worden ook zo langzamerhand ouder en ouderdom komt met gebreken en wat dan?
-Enz. enz. enz. enz. enz.

De laatste twee reacties deed ons het volgende concluderen: Genieten van het leven is voor ieder mens anders. Voor ons betekent onze invulling - vrijwilligerswerk doen in het buitenland (met vaak het accent op kansarme kinderen) - genieten van het leven. Het is onze passie. En natuurlijk komt de ouderdom met gebreken, maar wij zijn geen mensen die thuis gaan zitten wachten tot zij ziek worden en dood gaan. Je kunt sterven over de hele aardbol, dat hoeft niet thuis te gebeuren in je eigen bed. En als het niet meer gaat? Welnu, dan stopt het vanzelf ….Maar…..dan hebben we in ieder geval wel onze droom kunnen en mogen verwezenlijken!!!

De Engelstalige reacties uit Ghana (en daarbuiten) waren soms weer doorspekt met religie. Zomaar een paar voorbeelden:
-After a hard and successful work in Africa I will say I am very proud of you.
-I wish you all the best in your next place which is Asia.
-Thanks a lot!
-You will always be remembered.
-May the good God guide you in all that you do.
-You take up another challenge to help humanity.
-I have no doubt that the good Lord will see you through.
-By the power of the email we hope to stay in touch.
-I wish you every success.
-May your efforts multiply like the stars above.
-Great to hear from you!
-Experiences in many countries are very good.
-I say good luck in all.
-Wishing travel mercies and success.
-May God bless you!
-Enz. enz. enz. enz. enz.

Wij kijken enorm uit naar onze nieuwe uitdaging. Afscheid nemen van Ghana valt ons dit keer niet zwaar. Dat was in 2011 wel anders. Toen was het toch een min of meer gedwongen terugkeer en was ik (Dees) very sad. Nu echter ben ook ik er 100% aan toe om een punt te zetten achter Ghana en dat voelt goed.

Wij hebben ontzettend veel zin om te vertrekken, maar zien wel een beetje op tegen de lange vliegreis: Accra-Londen-Amsterdam-Bangkok-Hanoi. Dat we via Amsterdam gaan, heeft te maken met het feit dat we nog een retourticket Accra-Londen-Amsterdam op zak hadden en dit ticket wijzigen bleek duurder te zijn dan gewoon verbruiken. Bovendien hadden we voor het visum Vietnam een retourticket nodig en was een retourtje Accra-Hanoi geen optie voor ons, omdat we niet terugkeren naar Ghana. Echter: Voordat we gaan vliegen, gaan we voor de laatste keer met de bus van Takoradi naar Accra en kunnen we de bekende en vertrouwde Ghanese straatbeelden nog 1x opsnuiven!

Ghana, all the best!!!!!

Regards, Ben + Dees